Hakikati aramak için üçüncü sinema

[meso]

İZMİR (18.11.2007)- Behice Boran’ın belgeselini çekmek için bir araya geldiler. Üretim onların yolunu çizdi ve ortaya hem “Behice Boran: Son Nefesine Kadar ” belgeseli çıktı, hem de “Üçüncü Sinema Kolektifi. Arjantinli sinemacılar Fernando Solanas ve Octavio Getino'nun manifestosundan feyz alıyorlar. Sadece politik belgesel yapmak istiyorlar. Şimdi de, sınır ötesi saldırısıyla birlikte yükselen ırkçı şoven dalga karşısında duydukları kaygıyla, “ne yapılabilir?” sorusunun yanıtını arıyorlar. 1930’ların Almanyasıyla 2000’lerin Türkiyesini karşılaştıran bir belgesel bu sorunun yanıtlarından biri olabilir.

Üçüncü Sinema Kolektifi, şimdilik 7 kişiden oluşuyor. Kolektif yeni üretimlerle genişlemeye ya da daralmaya uğrayabilir. Kolektiften Mehmet Demir ve Emre Özkapı, “üçüncü sinema” ve “Behice Boran: Son Nefesine Kadar ”üzerine ANF’nin sorularını yanıtladı. Üçüncü Sinema Kolektifi’nin esin kaynağı, Arjantinli sinemacılar Fernando Solanas ve Octavio Getino. Latin Amerikalı iki sinemacı, 1969 yılında yayınladıkları manifesto ile filmi sadece bir “gösterim ya da şov” şeklinde algılamadıklarını, “diyalog için, ortak irade aramak ve bulmak için bir vesile” olarak gördüklerini duyurdular. Solanas ve Getino’ya göre, izleyicilerin katılımıyla her film, “kişinin dertlerini ve fikirlerini ifade ettiği, politize olduğu ve kendini özgürleştirmeye başladığı özgür bir alan”. Başka bir ifadeyle her film, “bir mitingdir, toplantıdır.”

BELGESELİN DEVRİMCİ GÜCÜ

Arjantinli sinemacılar Solanas ve Getino, belgesel sinemacılığını, “devrimci film yapımının ana teması” olarak görüyor. Onlar, 1969 tarihli manifestolarında belgesel sinemanın gücüne ilişkin olarak, “Bir durumu belgeleyen, ona tanıklık eden, onun gerçeğine tanıklık eden veya yalanlayan her imaj, bir film imajından veya yalın bir sanatsal olgudan fazla bir şeydir; Sistem’in hazmedemeyeceği bir şey haline gelir” diyorlardı.

Üçüncü Sinema Kolektifi, Solanas ve Getino’nun bu manifestosunu yol gösterici olarak alıyor. Kolektiften Mehmet Demir, “Asıl referansımız, politik belgesel yapmak oldu. Bunu yaparken de, Solanas ve Getino’yu kendimize uyarlamaya çalıştık.” diyor. Üçüncü Sinema Kolektifi, Solanas ve Getino’nun manifestosunda belirttiği gibi, her gösterim sonrasında, izleyici ile film söyleşisi yapıyor. Böylece, hem seyirciden beslenmeyi hem de seyirciye filmde bulamadıkları, göremedikleri noktaları aktarmayı amaçlıyorlar. Mehmet Demir, “Her gösterimimizde eylem yaratmış oluyoruz. Ayrıca, film, her seferinde seyircisiyle beraber kendisini yeniden üretmiş, seyircisiyle beraber dönüşmüş oluyor. Herhangi bir seyircinin film üzerine yaptığı herhangi bir yorum o filmi bir önceki gösterimden başka bir noktaya götürüyor.” diyor.

ÜRETİM SÜRECİNİN ŞEKİLLENDİRDİĞİ BİR KOLEKTİF

Üçüncü Sinema Kolektifi, üretim sürecinin şekillendiği bir oluşuma benziyor. Birkaç gönüllü, Behice Boran belgeseli çekmek için bir araya geliyor. Film üretimiyle birlikte yürüyen bir tartışma sürecinin ardından ortaya hem “Behice Boran: Son Nefesine Kadar ” belgeseli, hem de bir sinema kolektifi çıkıyor. Mehmet Demir, “Neden iki Arjantinli yönetmeni temel aldınız? Aynı iddialarla yola çıkan başka yönetmenler yok mu?” sorusuna, “İlle de, Solanas ve Getino’yu temel alıp bir kolektif olalım amacıyla yola çıkmadık. Önce bir Behice Boran belgeseli yapalım dedik. Ortaklaştıkça ortaya bir kolektif çıktı. Bizim yapmak istediğimiz, hakikati deşmek. Bunu de belgelere dayanarak yapmak istiyoruz” yanıtını veriyor.

‘MUHALİFLERİN ÖĞRENMESİ GEREKEN BİR HAYAT’

Behice Boran, Türkiye’deki sosyalist hareket içerisinde önemli bir politik kimlik. Aynı zamanda son nefesine kadar yaşanmış bir “hayattır”. Emre Özkapı, Behice Boran’ı, “kötü gidişat karşısında insanların bireysel olarak da bir şeyleri değiştirebileceğinin bir simgesi olarak” görüyor ve “Boran, aklın hegemonyasından kurtulup kendisinin yapmak istediği şeyleri yapıyor. O tek bir kişi üzerinden de bir şeylerin değişebileceğinin bir örneği.” diyor. Mehmet Demir’e göre ise, Behice Boran’ın tüm yaşamı, “Türkiye’de sistemin karşısında duran insanların öğrenmesi gereken bir hikâye.” Demir, parlak bir akademik yaşamdan çok parlak bir geleceğe yönelecekken bundan vazgeçerek, hapis, sürgün, işsizlik ve açlık gibi bedelleri göze alan ve bir davaya adanan bu yaşamı bütün yönüyle ilginç bulduğunu anlatıyor.

BELGESELDE ZOR VE YENİ YÖNTEMLER DENENMİŞ

Çekimleri bir yıl kadar süren belgesel için, Üçüncü Sinema Kolektifi, hem arşivlerde yoğun bir tarama yapmış, hem de röportajlarla, politikacı, sosyolog, anne ve kadın olarak Behice Boran’ın çok yönlülüğünü yansıtacak bir portre çıkarmaya çalışmışlar. Belgesel için Boran’ın yakın çevresinden çok sayıda ismin anı, izlenim ve değerlendirmesine başvuruluyor. Bunlar arasında Vedat Türkali, Nihat Sargın, Faika ve Hilmi Artan, Şahabettin Bakırsan, Dursun Hatko, Sadun Aren, Yusuf Ziya Bahadınlı, Tarık Ziya Ekinci, Nabi Yağcı ve Veysi Sarısözen de bulunuyor. 115 dakikalık belgesel film, Behice Boran’la birlikte Türkiye İşçi Partisi’nin tarihini de ana hatlarıyla gözler önüne seriliyor.

Üçüncü Sinema Kolektifi, kurgu aşamasında, bir belgeselde zor olan ve daha önce çokça başvurulmayan yöntemleri denemişler. Örneğin, dış ses ya da üst ses kullanılmadan, bütün hikâye, görüntünün ve röportaj yapılan kişilerin diliyle anlatılıyor. Emre Özkapı ve Mehmet Demir, bu yöntemi özellikle tercih ettiklerini belirtiyor. Özkapı’ya göre, dış ses, “algıyı tek tipleştiren ve sınırlandıran bir yöntem.” Demir ise, bu tercihlerini, “Röportaj yaptığımız kişiler ile seyirci, bizim aracılığımız minimuma inecek şekilde karşılaşsın istedik. Bunun işimizi zorlaştırdığının farkındayız.” şeklinde açıklıyor.

YABANCILAŞTIRMA TEKNİKLERİ

Belgesel de, daha önce çok kullanılmayan yöntemlerden biri de, film ekibinin görüntülerinin de zaman zaman belgeselde yer alması. Ekip, bunu bir yabancılaştırma efekti olarak kullandıklarını anlatıyor. Böylece, izlenenin, çekilmiş ve kurgulanmış bir film olduğunu ve Behice Boran’ın hayatının bundan ibaret olmadığını hatırlatmak istiyorlar.

YENİ ÜRÜN NE OLACAK?

“Behice Boran: Son Nefesine Kadar ”belgeseli, Üçüncü Sinema Kolektifi’nin ilk ürünü. Kolektif, politik mesajları ve kaygıları dile getiren belgeseller çekmek istiyor. Behice Boran belgeselinin ardından işçi hareketi üzerine bir belgesel yapmayı düşünmüşler. Ancak, sınır ötesi operasyon tartışmalarıyla birlikte daha da yükseltilen ırkçı şoven dalga, onların üretimlerini de etkiliyor. Siyasal gelişmelerin kendilerini kaygılandırdığını anlatan Mehmet Demir, “Örneğin ben bu gelişmelerin, üçüncü sinema kolektifinin gündemine alınmasını gerektiğini düşünüyorum. Kolektif içerisinde benim gibi düşünen arkadaşlar da var. Ama daha bunu tartışıp karara bağlamış değiliz” diyor. Yaşanan günlerin belgelenmesi gerektiğini düşünen Demir, “Şu döneme tanıklık etmek zorundayız. Bu tanıklık, söz gelimi, 30’ların Almanyasıyla 2000’lerin Türkiyesinin karşılaştırılması şeklinde olabilir ya da sadece bugün yaşanan her şeyin, televizyonlarda yayınlanan yayınlanmayan görüntülerin, gazetelerde çıkan haberlerin bir toplamı yapılabilir. Herhangi bir yorum katmadan bir belge bırakılabilir. Çok çeşitli şeyler yapılabilir ama şu dönemin belgelenmesi gerekiyor” diyor.

KOLEKTİF FİLM ÇEKMENİN KEYFİNE VARMAK

Mehmet Demir ve Emre Özkapı’ya göre, Üçüncü Sinema Kolektifi’nin gönüllüleri, hem yönetmen, hem kameraman, hem dizgici. Kolektif bileşenleri, bir film üretim süreci için hangi emek türü harcanması gerekiyorsa, o emeği harcıyorlar. Mehmet Demir, kendisi için önemli olanın, “mükemmel bir filmden öte, kolektif üretim” olduğunun altını çiziyor. “Mükemmelin peşinde koşmak olsa olsa mutsuzluktur” diyen Demir ve Özkapı, kolektif bir ürün yaratmanın keyfini yaşadıklarını belirtiyor.

ANF NEWS AGENCY
A. CANDEMİR -ANF